Wisła wypływa z Góry Baraniej…

… czyli – W sprawie udostępnienia źródeł Wisły w rezerwacie przyrody „Barania Góra”

Źródła Wisły znajdują się w Beskidzie Śląskim, w rezerwacie krajobrazowym „Barania Góra” i aktualnie nie są udostępnione do zwiedzania. Artykuł ten jest apelem w sprawie umożliwienia turystom dotarcia do tego wyjątkowego w skali kraju miejsca, budzącego od dawien dawna zainteresowanie turystów i przyrodników.

Tekst ten został pierwotnie opublikowany w Przyrodzie Polskiej 4/2015 . Poniższy artykuł został nadesłany do nas przez autora.

Za źródła Wisły uważa się wykapy Czarnej Wisełki, zlokalizowane na wysokości ok. 1150 m n.p.m., na południowym stoku Baraniej Góry oraz źródło Białej Wisełki wypływające na północno-zachodnim stoku, na wysokości ok. 1100 m n.p.m. Potoki te łączą się ze sobą w zbiorniku Wisła-Czarne, z którego wypływa Wisełka, nosząca nazwę Wisła dopiero po połączeniu z potokiem Malinka.

Przybliżoną lokalizację źródeł Wisły podaje już Jan Długosz w XV-wiecznej kronice Chorographia Regni Poloniae. Dokładne ich położenie jako pierwszy określił, w sposób obecnie akceptowany, literat krakowski Apoloniusz Tomkowicz, które odkrył je w 1834 roku. W kolejnych latach źródła Wisły odwiedzali m.in. profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego: wybitny poeta i geograf Wincenty Pol oraz geolog Ludwik Zejszner, a także profesor Uniwersytetu Lwowskiego, prawnik i botanik, Hiacynt Łobarzewski. Do popularyzacji źródeł znacznie przyczynił się profesor Kazimierz Sosnowski, wybitny działacz turystyczny. W późniejszych latach lasy Baraniej Góry stały się obiektem zainteresowania przyrodników. Już w roku 1923 profesor Kazimierz Simm postulował utworzenie w otoczeniu źródeł Wisły parku narodowego, czego efektem było powołanie w 1953 roku rezerwatu przyrody „Barania Góra”. Jest to największy rezerwat w Beskidzie Śląskim, chroniący głównie dolnoreglowe i górnoreglowe bory świerkowe. Jego udostępnienia dla celów edukacyjnych, turystycznych i rekreacyjnych nie reguluje obowiązujący plan ochrony rezerwatu, opublikowany w Zarządzeniu nr 6/2013 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach z dnia 3 kwietnia 2013 roku, zmieniony Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach z dnia 12 maja 2014 roku.

Wprawdzie rezerwat przecinają popularne i często uczęszczane szlaki turystyczne: czerwony, zielony i niebieski ale nie umożliwiają one dotarcia do źródeł największej z polskich rzek. Źródła te są opisywane w przewodnikach turystycznych po Beskidzie Śląskim oraz na jednej z tablic przyrodniczych ścieżki dydaktycznej „Na Baranią Górę”, co potęguje potrzebę ich odwiedzenia. Poza tym są one oznakowane w terenie za pomocą mosiężnych tablic, ufundowanych w 150 rocznicę wycieczki Apoloniusza Tomkowicza do źródeł przez beskidzkie koła przewodnickie i Towarzystwo Miłośników Wisły. Obok źródła Białej Wisełki na głazie znajduje się tablica z napisem „Wantule im. L. Zejsznera przy źródle Białej Wisełki. 1984”. Prowadzi do niego łatwo dostępna ścieżka, odbijająca od niebieskiego szlaku turystycznego. W otoczeniu źródła Białej Wisełki obserwuje się występowanie murawy siedlisk wydeptywanych, co świadczy o tym, że miejsce to jest często odwiedzane przez turystów. Początek Czarnej Wisełki oznakowany jest napisem: „Wykapy Czarnej Wisełki im. W. Pola i H. Łobarzewskiego. 1984”. Obecnie wykapy Czarnej Wisełki są trudno dostępne ze względu na powalone kłody oraz ekspansję traw spowodowaną rozpadem drzewostanów świerkowych.

W projekcie planu ochrony dla rezerwatu „Barania Góra” lasy w otoczeniu źródeł Wisły uznane zostały za ostoję wilka, co stało się powodem ograniczenia ruchu turystycznego w ich sąsiedztwie. Aktualnie jednak obserwuje się na tym terenie stale postępujący rozpad drzewostanów świerkowych, w związku z czym argument ten stracił na znaczeniu i pomimo intensywnego, naturalnego odnawiania się świerka, musi minąć kilkadziesiąt lat zanim lasy odzyskają znaczenie jako ostoja dla dużych drapieżników.

Źródła Wisły odegrały istotną rolę w historii polskiej turystyki i mają duże znaczenie patriotyczne. Mając na uwadze aktualny stan ich otoczenia, ich udostępnienie dla celów turystycznych i edukacyjnych nie wpłynie niekorzystnie na stan ochrony przyrody tego wyjątkowego w skali kraju zakątka. Co więcej, sugeruje się aby odtworzyć ścieżkę do głazu z tablicą przy wykapach Czarnej Wisełki. Celem dopuszczenia w rezerwacie przyrody „Barania Góra” ruchu pieszego na wyznaczonych szlakach, zgodnie z art. 15, ust. 1, pkt 15 ustawy o ochronie przyrody z dnia 14 kwietnia 2004 roku (wraz z późniejszymi zmianami), regionalny dyrektor ochrony środowiska winien wydać odrębne w stosunku do planu ochrony zarządzenie w formie aktu prawa wewnętrznego regulujące tę kwestię. Zarządzenie dopuszczające ruch pieszy na terenie rezerwatu „Barania Góra”, zezwalające na odwiedzenie źródeł Wisły spełni oczekiwania turystów i przyrodników i przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności Beskidu Śląskiego.